Περί……. Ψύλλων
Βασιλική Στέφου Γεωπόνος, MSc – Εντομολόγος
Οι ψύλλοι είναι μικρά άπτερα έντομα με τρία ζεύγη ισχυρών ποδιών, το οπίσθιο ζεύγος των οποίων είναι εξειδικευμένο για άλματα. Πάνω στον ξενιστή τους μπορούν να κινούνται είτε έρποντας είτε πηδώντας, αλλά εγκαταλείποντας τον ξενιστή πηδούν αναζητώντας νέο ξενιστή. Μπορούν να πηδούν περίπου 20 cm κάθετα και 30 cm ή περισσότερο οριζόντια. Είναι εκτοπαράσιτα κυρίως σε σκύλους, γάτες, τρωκτικά αλλά και του ανθρώπου και τρέφονται μέσω της μύζησης αίματος από τους ξενιστές τους. Προκαλούν ενόχληση με την παρουσία τους και τα νύγματά τους και μεταφέρουν άλλους μικροοργανισμούς που είναι αίτιοι σοβαρών ασθενειών.
Μια γενικευμένη περιγραφή του κύκλου ζωής των ψύλλων είναι η ακόλουθη: το θηλυκό άτομο εναποθέτει τα αυγά του μέσα ή κοντά σε σχισμές και ρωγμές στο πάτωμα ή σε σκόνη, χώμα ή απορρίμματα. Το θηλυκό μπορεί να αποθέσει 300 – 1000 αυγά, σε μικρές ομάδες 3 – 25 αυγών ανά ημέρα. Τα αυγά εκκολάπτονται σε 2 – 14 ημέρες περίπου, ανάλογα με την θερμοκρασία και την υγρασία.
Οι προνύμφες αποφεύγουν το φως και αναζητούν καταφύγιο σε σχισμές, ρωγμές, σε πατώματα κατοικιών, σε φωλιές ζώων και στο τρίχωμα αυτών. Η πλήρως ανεπτυγμένη προνύμφη υφαίνει ένα βομβύκιο (κουκούλι) από μετάξινα νήματα όπου είναι πολύ δύσκολο να το ξεχωρίσει κανείς. Το εντός του βομβυκίου τέλειο έντομο είναι πολύ ανθεκτικό στην ξηρασία από ότι τα αυγά και οι προνύμφες και χρειάζεται ένα ερέθισμα, συνήθως κινήσεις του ξενιστή, πριν να εξέλθει το τέλειο από το βομβύκιο. Το διοξείδιο του άνθρακα που αποβάλλεται από τους ξενιστές ή η εποχική αύξηση της υγρασίας, προκαλούν την έξοδο τους. Τα τέλεια μπορεί να παραμείνουν ζωντανά στα βομβύκια τους επί περίπου 1 χρόνο. Αυτό εξηγεί το ότι άνθρωποι που μετακομίζουν σε κτίρια που ήταν ακατοίκητα για πολλούς μήνες, μπορεί ξαφνικά να δεχτούν επίθεση από μεγάλο αριθμό ψύλλων που μόλις έχουν εξέλθει ως τέλεια και αναζητούν το πρώτο τους γεύμα με αίμα. Ο κύκλος ζωής από το αυγό έως την έξοδο του τέλειου μπορεί να είναι, υπό κατάλληλες συνθήκες (θερμοκρασία 18 – 30oC και υγρασία 70 – 80%), 2 -3 εβδομάδες.
Υγειονομική Σημασία
Οι ψύλλοι εγκαταλείπουν γρήγορα τους νεκρούς ξενιστές τους για να αναζητήσουν νέους, συμπεριφορά που έχει ιδιαίτερη επιδημιολογική σημασία για την μετάδοση σοβαρών ασθενειών. Μπορούν να αντέξουν εκτενείς περιόδους ξηρασίας, 6 μήνες ή περισσότερο, απουσία κατάλληλων ξενιστών. Τα νύγματά τους προξενούν έντονο κνησμό στους ξενιστές και στη συνέχεια ερεθισμό και φλεγμονή. Το νύγμα από ψύλλο είναι χαρακτηριστικό γιατί παρουσιάζει μια μικρή μαύρη κηλίδα που μπορεί να είναι ορατή επί αρκετές ημέρες, ενώ το γύρω από την κηλίδα δέρμα με το οίδημα επανέρχεται σχετικά γρήγορα. Συχνά νύσσουν τους ανθρώπους στους αστραγάλους και τα πόδια, αλλά τη νύχτα, κατά την διάρκεια του ύπνου, νύσσουν και σε άλλα μέρη του σώματος.
Τα σε σύντομα χρονικά διαστήματα λαμβανόμενα γεύματα αίματος, σε συνδυασμό με την συχνή μετακίνηση τους από έναν ξενιστή σε άλλον καθιστούν τους ψύλλους επικίνδυνους σε ότι αφορά την μετάδοση νοσημάτων στα ζώα και στον άνθρωπο όπως: πανώλη, ενδημικό τύφο και άλλες ιογενείς λοιμώξεις. Ιστορικά αναφέρουμε ότι οι ψύλλοι ήταν υπεύθυνοι για τη μετάδοση της Πανώλης από τρωκτικά σε τρωκτικά και στη συνέχεια από τα τρωκτικά στον άνθρωπο στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα αφανίζοντας περίπου το 1/3 του πληθυσμού της γηραιάς ηπείρου. Αν και οι ψύλλοι θεωρούνται από τους περισσότερους ως απλά ένα παράσιτο για τα σκυλιά και τις γάτες, τσιμπούν το ίδιο συχνά και τους ανθρώπους. Τέλος, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι τα παιδιά κάτω των 10 ετών είναι πιο ευαίσθητα στα τσιμπήματα των ψύλλων από ότι οι ενήλικες.
Καταπολέμηση
1) Προληπτικά Μέτρα
Η πρόληψη είναι δύσκολη, αλλά σπουδαιότερο είναι να μη γίνει αναμόλυνση από το περιβάλλον. Η διαχείριση του προβλήματος από ψύλλους περιλαμβάνει τη λήψη μιας σειράς προληπτικών μέτρων περιορισμού ιδανικών συνθηκών ανάπτυξής τους. Τέτοιου είδους μέτρα είναι τα εξής:
- Επιμελής τακτικός καθαρισμός των χώρων και ιδιαίτερα των περιοχών όπου συχνάζουν κατοικίδια ζώα
- Πλύσιμο στους 60oCή/και έκθεση για πολλές ώρες στον ήλιο των ρούχων, κλινοσκεπασμάτων, παπλωμάτων, χαλιών, στρωμάτων
- Χρήση ηλεκτρικής σκούπας σε χαλιά και μοκέτες
- Επίσκεψη στον κτηνίατρο και χρήση ειδικού σκευάσματος στα κατοικίδια ζώα που μπορεί να είναι φορείς
- Αποκλεισμός των αδέσποτων ζώων από το χώρο μας
- Εφαρμογή προγράμματος Μυοκτονίαςστον περιβάλλοντα χώρο (η σημαντικότερη και η πιο συχνή αιτία εμφάνισης ψύλλων)
- Απομάκρυνση υλικών όπως χαρτόκουτων, ξυλείας, ειδών ρουχισμού ή άλλων που μπορούν να αποτελέσουν εστία ανάπτυξής τους
- Προσοχή να μην μεταφέρετε ψύλλους με τα πόδια σας και σε άλλους χώρους (αυτοκίνητο, σπίτι κτλ)
2) Χημική Καταπολέμηση
Η καταπολέμηση των ψύλλων στηρίζεται σε ένα συστηματικό πρόγραμμα εφαρμογών ψεκασμού με ειδικά επιλεγμένα εντομοκτόνα σκευάσματα. Στόχος είναι η μείωση του πληθυσμού αυτών που βρίσκονται σε προνυμφικό στάδιο (35%), καθώς είναι πολυπληθέστερος των τέλειων (5%), ώστε να επιτύχουμε δραστική μείωση του ρυθμού αύξησης του πληθυσμού τους. Κατά συνέπεια, η χημική καταπολέμηση πραγματοποιείται με ψεκασμούς με συνδυασμό εντομοκτόνων για τέλεια και προνύμφες. Λόγω του μικρού βιολογικού κύκλου του εντόμου και της ανθεκτικότητας των αυγών στα εντομοκτόνα επιβάλλεται η επανάληψη των ψεκασμών μετά την παρέλευση 15 – 20 ημερών και μέχρι την εξάλειψη του προβλήματος.
Τα εντομοκτόνα που χρησιμοποιούνται είναι επαφής – στομάχου, και προκαλούν στο έντομο παράλυση, λήθαργο και συνεπώς θάνατο. Έχουν ΟΛΑ έγκριση από το Υπουργείο Αγ. Ανάπτυξης & Τροφίμων για κατοικημένους χώρους, είναι άοσμα, δεν αφήνουν ίχνη στις περισσότερες κοινές επιφάνειες, δεν διαβρώνουν και είναι ακίνδυνα (ατοξικά) για τον άνθρωπο. Επομένως, ΔΕΝ απαιτείται να παραμείνουν κλειστοί οι χώροι μετά τον ψεκασμό. Τέλος, ψεκάζουμε ΜΟΝΟ προσβεβλημένες από ψύλλους περιοχές. Ο προληπτικός ψεκασμός σε γειτονικά ή μη κτίρια ΔΕΝ είναι απαραίτητος, αν δεν υπάρχει παρουσία ψύλλων, αλλά εφαρμόζονται μόνο τα προληπτικά μέτρα που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Βασιλική Στέφου
Γεωπόνος, MSc – Εντομολόγος
e-mail: stefouvas@yahoo.gr